Thị trường hàng hóa
Thời tiết thuận lợi cùng với ngày nghỉ cuối tuần nên chùa Thầy đông đúc du khách đến tham quan, chiêm bái. Đặc biệt, trước phong cảnh non nước hữu tĩnh, mỗi du khách đến với chùa Thầy ai nấy đều rất phấn khởi, háo hức.
Chùa Thầy chính thức công nhận là di tích Quốc gia đặc biệt kể từ năm 2015. Sau khi được công nhận là di tích Quốc gia đặc biệt, năm nào chùa Thầy cũng đón hàng vạn lượt du khách thập phương đổ về thăm quan, lễ bái.
Chùa Thầy là một quần thể kiến trúc, gồm chùa Hạ, chùa Trung, chùa Thượng, gác Chuông, gác Trống, chùa Cao, chùa Một Mái, chùa Long Đẩu, đền Thượng, đền Quán Thánh, đền Văn Xương, quán Hoàng Xá…
Các công trình kiến trúc này tọa lạc trên thế đất thiêng, dân gian gọi là khu đất "hàm rồng". Sân trước chùa là lưỡi rồng thè ra uống nước, hai cầu Nhật - Nguyệt được ví như hai râu rồng, nhà thủy đình trên hồ Long Trì là "viên ngọc" mà rồng vờn.
Điểm đặc biệt của chùa Thầy so với các ngôi chùa vùng Đồng bằng Bắc bộ đó là chùa không có nghi môn, tam quan, vừa thờ Phật theo Mật Tông, vừa thờ thánh. Đức thánh được thờ ở chùa Thầy là Thiền sư Từ Đạo Hạnh, một vị cao tăng thời Lý (thế kỷ XI).
Chùa Thầy được xây dựng từ thời Đinh (thế kỷ X), ban đầu là một am nhỏ (am Hương Ngải) trong động đá núi Sài. Khi Từ Đạo Hạnh về tu luyện, ông mở rộng am và đúc chuông. Từ đó đến nay, chùa Thầy trải qua nhiều lần trùng tu lớn, nhưng vẫn giữ được không gian cổ kính và kiến trúc độc đáo có một không hai.
Chùa Hạ (tiền đường) và chùa Trung (thượng điện) kết nối với nhau bởi nhà Cầu, tạo thành không gian thống nhất, liên hoàn, có mặt bằng chữ công làm nơi thờ Phật. Mọi kết cấu vì kèo, hàng cột và nghệ thuật chạm khắc của 3 dãy nhà hài hòa với nhau, khiến du khách cảm nhận rõ quang cảnh vừa linh thiêng, vừa gần gũi, từ bi của Phật giáo.
Vào mùng 5-8 âm lịch là lễ hội truyền thống chùa Thầy được tổ chức tại chùa Thầy gồm những nghi lễ độc đáo, như: Tắm tượng (mộc dục), lễ nghinh bài vị Đức thánh Từ Đạo Hạnh từ chùa Thượng xuống chùa Trung, lễ cúng yên vị, lễ tế, lễ rước… Trong những ngày lễ hội, người dân địa phương và du khách còn được xem biểu diễn múa rối nước và nhiều trò chơi dân gian độc đáo, sôi động.